Zlatko Puvačić: BANJOLUČKA PIJACA

Banja Luka se još za turske vladavine razvila u značajan privredni centar. To je uslovio njen geoografski položaj. Na severu Banje Luke nalazilo se Lijevče polje, žitnica Bosanske Krajine, a na jugu Vrhovina, ogroman stočni rezervat ovoga kraja. Osim toga, kroz Banju Luku su vodili putevi koji su je vezali sa Trstom, Bečom i zapadnom Evropom, te Sarajevom i ostalim krajevima Balkanskog poluostrva, Solunom, Carigradom i dalje. Zbog svega toga Banja Luka se razvila u trgovačku varoš, sa čaršijom u kojoj je bilo mnogo trgovina i velikom pijacom, na kojoj su poljoprivrednici izlagali svoje poljoprivredne proizvode, žito, povrće, voće, stoku itd.
Banjolučka pijaca bila je prostorno velika i nalazila se pokraj tvrđave Kastela, s obe strane rečice Crkvene.
Na levoj strani Crkvene, gde se sada nalazi tržnica i prateći objekti, prodavala se roba dovezena kolima i konjima. Stočna pijaca se nalazila na desnoj obali Crkvene – sada zelena površina od potoka pa do puta koji ide prema mostu, ispod nekadašnje Gimnazije. Tu su bili postavljeni stubovi za vezivanje konja, goveda i torovi za sitnu stoku. Na ovoj pijaci nisu se prodavale svinje. Svinjska pijaca nalazila se niže malte u Bojića hanu (sada stambene kuće preko puta benzinske pumpe ''Jugopetrola''). Turske vlasti iz verskih razloga nisu dozvoljavale prodaju svinja na Govedarnici.
Zelen je prodavana na delu pijace koji se nalazio između Milića ulice i ulice koja je prolazila pokrivenom čaršijom – bezistanom i to na severnom delu. Na južnom delu prodavani su razni zanatski proizvodi, biljezi, mutapi, kose, brusovi, sita itd.
Na samoj pijaci bile su dve gostione, i to zapadno od današnje tržnice – i zapadno od zelenarske pijace.
Pazarni dan je bio utorak, kada su se na Govedarnici sabirale ogromne mase ljudi u slikovitoj narodnoj nošnji, stoka i kola sa raznom robom.

Čaršija, koja se nalazila u današnjoj Titovoj ulici, od ''Palasa'' do ''Crne kuće'', bila je sa pijacom vezana nekolikim prilaznim ulicama, koje su se i danas održale. U njima je bilo gostioničarskih i trgovačkih radnji, od kojih su posle Drugog svetskog rata mnoge porušene.
Na najjužnijem delu govedarnice, između Milića i Ferhadije ulice, prodavana su drva, koja su težaci dovozili kolima i tovarima. Na pijaci su bili prodavači hleba (somuna), pečenog mesa, čevapdžije i dr. Posle Prvog svetskog rata, pijaca je ostala na istom mestu. Međutim, kada je podignuta nova tržnica, pijačni deo, koji je bio na levoj obali Crkvene, premešten je tamo gde se nalazila stočna pijaca; stočna pijaca je prebačena nizvodno, između mosta prema Gimnaziji i mosta prema Dolcu, i to na desnoj obali Crkvene, gde su postavljeni torovi i grede za vezivanje stoke. Tu je prebačena i svinjska pijaca. Tako je ostalo sve do 1954, kada je izgrađena nova pijaca u Budžaku.
Pošto su porušeni i pokrivena čaršija i sve zgrade u čaršiji, od ''Tehnometala'' pa do Ferhadije džamije, na levoj strani ulice idući prema Gornjem Šeheru, kao i severni deo Milića ulice i svi objekti između Crkvene i Milića ulice koji su se nalazili na Govedarnici, ostao je zeleni pojas od Titova druma do ušća Crkvene, ispod Kastela. Na njemu se još nalazi stara malta, a podignuti su objekti trgovine ''Kristal'' i prodavnice cipela ''Bosna''.


Zlatko Puvačić
(BL 1901 – 1982.)
(iz knjige 'Stara Banja Luka', Bgd, 2001.)