Miroslav Krleža: Pogreb Jovana Dučića

Nevjerojatan doživljaj jednog hipohondra

Došao sam neko veče u kavanu i makinalno, po svome običaju, uzeo u ruke beogradsku »Politiku«. Vidim tamo dvostrukim slovima odštampan veliki naslov: Pogreb Jovana Dučića. Pod neposrednim utiskom te vijesti bacim se na uvodnik i tako sam se letimice spustio u tu žalosnu dubinu prvoga stupca da mi je zastao dah, i ja sam se izgubio u nevjerojatnim prostorima. Čitao sam tamo, u tom uvodniku da je Jovan Dučić - »jedan od retkih naših ljudi koji će ostati i kao delo i kao čovek. Magija njegova od krajnjih granica razvijene ličnosti isto je tako neodoljiva za njegove savremenike koliko i njegovo grandiozno delo kao pisca. Po jednom i po drugom, Jovan Dučić je jedan od nekolicine naših ljudi iz elite koji nepobitno dokazuju da nije Srbija samo politički Pijemont, nego da je i Beograd odavna postao kulturnim centrom našeg naroda.

Sve što je duboko rasno jugoslovensko nalazi se samo na tlu ovog večitog Pijemonta: naše nemanjićke kronike iz doba kada ih ni Francuzi ni Nemci nisu imali: nemanjićki manastiri sa raskošem jednog prosvećenog hrišćanskog carstva kojem je malo trebalo da nasledi svu civilizaciju Vizanta; sama nemanjićka država najjača i najsjajnija na istoku, koja je išla od Jedrena do Stona; naše narodne pesme o Kosovu i Prilepu, koji ostaju za uvek jedini izvor umetničke inspiracije; naša muzika, jedina nacionalna i jedina koja uopšte kod nas postoji; ceo naš folklor; celo bogatstvo našeg nenadmašnog jezika... Zato nije čudo što se ovde rodila i nova država, i što je iz nje rođena ova velika i neoboriva monarhija, produkt sistema naše porodice, zadruge, istorije. Zato je prirodno da beogradski univerzitet, najbolji od svih drugih, već trideset i više godina radi na izgrađivanju naše čisto nacionalne kulture, čisto naše; naše geografije, naše geologije, naše lingvistike, naše etnografije, našeg prava, naše istorije, naše flore i faune, naše filosofije, naše muzike, našeg folklora. Pokojni Jovan Dučić je svojim delom slao u herolde te velike afirmacije našeg rasnog kapaciteta i neodoljive volje za jedan izraziti rasni život. On je jedan od junaka naše rasne epopeje i jedan dokaz o misiji Beograda među onima koji još nisu rasno probuđeni. Kao diplomat, on je bio jedan među onima koji su na strani bili nosioci svih velikih odlika naše rase; njegove sposobnosti za kulturu, njenih visokih mera za etičke vrednosti, njenog ponosa u energiji za život, njene volje za afirmaciju, njene lakoće za asimilaciju. On je u Rimu bio Italijan, u Parizu je bio Francuz, u Londonu je bio Englez, kao što je u našem Beogradu bio Beograđanin ili u našem Zagrebu bio Zagrepčanin-Kosmopolita«.

Moguće iz razloga što ja nikako nisam rasno probuđen, taj nevjerojatan šmokovsko-lažljivi ton uvodničara, to bestidno cementiranje laži radi laži (l'art pour l'art), ta neozbiljna frazerska intonacija, sve mi se to zgadilo i ja sam od nekog unutarnjeg dubokog gnušanja zaklopio oči i lako prelomivši »Politiku« po polovini, preskočio uvodnik i nastavio na drugom stupcu kod opisa opijela u Sabornoj crkvi. Na kovčegu ikona za cjelivanje i diplomatska spada. A na gornjem kraju poklopca, kroz staklenu lukarnu, mogao se vidjeti pokojnik u diplomatskoj gala uniformi, već potamnio. Patrijarh Dimitrije sa svoga prijestola počinje jektenija na koje odgovara Beogradsko pevačko društvo. Dvorski lakej unosi veliki lovorov vijenac sa trobojnom trakom na kojoj piše: Aleksandar. To je jedini vijenac kraj kovčega. Ostali su pred crkvom. Sa »So svjatimi u pokoj« opijelo se završava i Patrijarh silazi sa svoga prijestola u sredinu crkve. Bili su tamo još odštampani govori ministra spoljnih poslova i nekakvih meni stranih i nepoznatih akademičara, ali te govore nisam pročitao nego samo površno preletio i okrenuo se mom kavanskom stolu, da mu patetično i važno - kao što se to dolikuje - objavim smrt Jovana Dučića.

- Gospodo! Znate li što je novo? Umro je Jovan Dučić!

Stvar nije bila onog efekta koji sam ja sebi zamišljao. Ljudi su ti doduše, za Jovana Dučića čuli, a jedan je bio i pročitao prije deset-petnaest godina nekoliko pjesama od tog našeg gordog Belerefona, koji je svoje srce pojeo bez jauka, ali se na tu vijest nitko nije ni najmanje uzrujao. Mirno su dalje frkali cigarete i pili kavu, a jedan je nehajno pružio ruku, uzeo mi »Politiku«, a onda, pogledavši je, pogledao me napadno iznenađeno.

- A gdje si ti to čitao da je Jovan Dučić umro? To je umro Gavrilović, a ne Dučić!

Zbunio sam se neurastenično, kao pravi nervčik (koji u svojoj podsvijesti osjeća da se nešto krivo zbiva, samo ne može da shvati - što?      

- Kako Gavrilović, kad sam ja pročitao Dučićevo ime?

Uzeo sam tako ponovno »Politiku« u ruke i konstatirao da je ipak istina da je to umro Gavrilović, i da i sam ja krivo pročitao naslov. (To krivo čitanje znak je novinarske profesionalnosti.) Doista! To je umro Gavrilović, a onaj nevjerojatni uvodnik napisao je Dučić. Nevjerojatno ali istinito! Napokon, svejedno. Onoga dana kada Jovan Dučić doista bude u Sabornoj crkvi ležao u diplomatskoj gali, već potamnio pod ikonom za cjelivanje i diplomatskom špadom, sigurno je da će »Politika« štampati uvodnik o velikoj i neoborivoj monarhiji, dubokoj rasnosti, o našoj filozofiji, o misiji Beograda međurasno neprobuđenima, heroldu velike afirmacije našeg rasnog kapaciteta, o velikom nosiocu odlika naše rase koji je bio u Londonu Englez, a u Zagrebu Zagrepčanin - Kozmopolit. Jer Gavrilovići i Jovani Dučići umiru, ali fraza je vječna! »So Svjatimi u pokoj!«

*e-Novine: Tekst preuzet iz knjige Eseji, Zora, 1963.